Αρχαία Καλυδωνα

Καλυδών είναι το όνομα αρχαίας πόλης τηςΑιτωλίας πλησίον του Εύηνου ποταμού. Την πόλη, σύμφωνα με τη μυθολογία, ίδρυσε οΚαλυδών, γιος του Αιτωλού και της Προνόης. Η πρώτη πηγή για την ύπαρξη της πόλης είναι ο Όμηρος. Κατά τουςΠελοποννησιακούς πολέμους η Καλυδών διατήρησε για ένα διάστημα την αυτονομία της. Το 390 π.Χ. προσχώρησε στην ένωση των Αχαϊκών πόλεων αλλά τελικά υποτάχθηκε στους Αιτωλούς. Στη διάρκεια του πολέμου των Αιτωλών με τους Μακεδόνες η πόλη καταστράφηκε από τον Φίλιππο τον Ε΄. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αύγουστος, μετά την ίδρυση της Νικόπολης, υποχρέωσε τους κατοίκους της Καλυδώνας να μετακομίσουν. Όλοι οι καλλιτεχνικοί θησαυροί της πόλης μεταφέρθηκαν στην Πάτρα.

Υδρορροή σε σχήμα λεοντοκεφαλής από τον ναό του Απόλλωνα  550-530 π.Χ
Εκτίθεται στο Ξενοκράτειο αρχαιολογικό μουσείο Μεσολογγίου

Ιερό Αρτέμιδος Λαφρίας

Από την κύρια νοτιοδυτική πύλη της οχύρωσης της Καλυδώνας άρχιζε η ιερά οδός που οδηγούσε στο Ιερό της Αρτέμιδος Λαφρίας, το δεύτερο σε σπουδαιότητα ιερό μετά από αυτό του Θέρμου. Τα ιερό που βρίσκεται δυτικά της κύριας πύλης και έξω από τα τείχη της πόλης καταλαμβάνει έναν ξεχωριστό λόφο. Η κύρια λατρευόμενη θεά ήταν η Άρτεμις, ενώ παράλληλα λατρευόταν και ο θεός Απόλλων. Η Άρτεμις είχε την ονομασία Λαφρία και ο Απόλλων Λάφριος, γι' αυτό το ιερό ήταν γνωστό ως Λάφριον ή Λαφριαίον. Για το όνομα υπάρχουν δύο ερμηνείες, είτε ότι οφείλεται σε κάποιον Λάφριο από τη Φωκίδα, ο οποίος αφιέρωσε το άγαλμα της θεάς στο ιερό της Καλυδώνας, είτε ότι λαφρία σημαίνει ελαφριά και αναφέρεται στο ότι η οργή της θεάς προς το βασιλιά της πόλης Οινέα έγινε με τον καιρό ελαφρύτερη, γιατί σε μια γιορτή ο Οινέας έκανε θυσίες σε όλους τους θεούς εκτός από την Άρτεμη. Οι αρχαιότερες ενδείξεις λατρείας ανάγονται στα γεωμετρικά χρόνια, όπως μαρτυρείται από αψιδωτό οίκημα αυτής της εποχής, και η μεγαλύτερη ακμή του ιερού τοποθετείται στα αρχαϊκά χρόνια.

Ευρήματα από την Καλυδώνα εκτίθονται στο Ξενοκράτειο αρχαιολογικό μουσείο Μεσολογγίου

Στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. κατασκευάζονται οι πρώτοι ναοί, οι οποίοι ήταν ξύλινοι. Τα πολύχρωμα κεραμοπλαστικά στοιχεία που τους κοσμούσαν, όπως σίμες, ακρωτήρια, ακροκέραμα, γείσα, μετόπες κ.α. προσέδιδαν μνημειακή όψη στα κτήρια αυτά. Τα χρώματα που διατηρήθηκαν είναι λευκό, μαύρο, κίτρινο και ερυθρό. Στις ανασκαφές βρέθηκαν πολλά κομμάτια από τις στέγες των ναών και των θησαυρών. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ζωγραφιστά ακροκέραμα με διακόσμηση γυναικείων μορφών ή ανθέων, σφίγγες και γοργόνεια που ήταν ακρωτήρια και μετόπες διακοσμημένες με μυθολογικά θέματα. Τη διακόσμηση των στεγών συμπλήρωναν οι υδρορροές σε σχήμα κεφαλής λιονταριών ή σκυλιών, από τα στόματα των οποίων έρρεαν τα νερά των στεγών. Από τα ωραιότερα δείγματα είναι τμήμα σίμης με παράσταση Νικών σε άρματα. Τα πρώτα κτήρια επισκευάζονται και δέχονται συμπληρώσεις έως τα τέλη του 6ου αι. π.Χ., ενώ στο χώρο του ιερού προστίθενται νέα οικοδομήματα. Τη μεγαλύτερη ακμή γνωρίζει το ιερό από τα αρχαϊκά έως και τα ύστερα ελληνιστικά χρόνια.

Ο μεγάλος ναός της θεάς είχε δύο φάσεις κατασκευής. Κύρια ήταν η αρχαιότερη, σύγχρονη με το μεγάλο τρίπλευρο εντυπωσιακό ανάλημμα, με μήκος στη ΒΔ πλευρά του 28,5μ. και ύψος 8,80μ., επάνω στο οποίο εδράζονταν το οικοδόμημα. Το ανάλημμα ήταν από τα σπουδαιότερα έργα και σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα M. Clemensen θα στοίχισε περισσότερο από τον ίδιο το ναό. Ο πρώτος ναός της Αρτέμιδος, με πρόδομο, οπισθόδομο και πτερό είχε την ανωδομή από ξύλο. Οι κίονες και ο θριγκός ήταν ξύλινοι με γραπτές μετόπες και με την παρουσία Σφιγγών στα ακρωτήρια. Έως και τον 5ο αιώνα π.Χ. το πτερό του ναού παρέμενε ξύλινο. Ο μεγάλος ναός αντικαταστάθηκε πλήρως από ένα νέο διπλάσιου μήκους κτήριο, εν μέρει ξύλινο. Η τελική φάση των κτηρίων που διατηρείται σήμερα, χρονολογείται γύρω στο 400 π.Χ., όταν ο μεγάλος ναός, διαστάσεων 32,26μ. x 14,90μ., έγινε πώρινος με μαρμάρινα κεραμίδια. Πρόκειται για δωρικό, περίπτερο εξάστυλο ναό με δεκατρείς κίονες στις μακρές πλευρές, με πρόναο, σηκό και οπισθόδομο. Στο εσωτερικό του φυλάσσονταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς, έργο των Ναυπάκτιων καλλιτεχνών Μέναιχμου και Σοίδα, χρονολογούμενο περί το 460 π.Χ. Ο Παυσανίας μας παρέχει πληροφορίες, τόσο για το άγαλμα, όσο και για τη λατρεία της θεάς που περιελάμβανε ολόκαυστες θυσίες. Το άγαλμα και η λατρεία μεταφέρθηκαν στην Πάτρα μετά τη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ.

Δυτικά του ναού και σε χαμηλότερο επίπεδο σώζονται τα θεμέλια μικρότερου ναού, διαστάσεων 15,65μ. x 10,45μ. που αποτελούνταν από πρόδομο και σηκό και ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα. Εντός του ιερού υπήρχε και η στοά, ένα επίμηκες οικοδόμημα, μήκους 64μ. και πλάτους 11,40μ., με εσωτερική κιονοστοιχία και δίρριχτη στέγη. Η στοά πιθανόν προορίζονταν για τη φιλοξενία προσκυνητών. Στη δυτική κλιτύ του ιερού ανευρέθησαν ποσότητες πήλινων ειδωλίων και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, τεμάχια πήλινων μετοπών, θραύσματα χάλκινων ενεπίγραφων πλακών, συντρίμματα μαρμάρινων αγαλμάτων κ.α. Ο περίβολος του ιερού δεν ήταν συνεχής, αλλά αποτελούνταν από τμηματικούς τοίχους στο φρύδι του μικρού λόφου. Τα αναλήμματα προσαρμόζονταν στο ανάγλυφο του εδάφους και στο φυσικό βράχο συγκρατώντας τα υπερκείμενα χώματα ή υποστηρίζοντας τα κτήρια. Τα κτίσματα συνδέονταν μεταξύ τους με κλίμακες. Τέλος, στην Καλυδώνα λατρευόταν και ο θεός Διόνυσος ο ναός του οποίου εντοπίζεται, χωρίς να έχει ανασκαφεί, κάτω από το ερημωμένο εκκλησάκι του Αγ. Ιωάννη.

Το ιερό των δύο θεών αποκαλύφθηκε με ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν το α΄μισό του 20ου αιώνα. Οι έρευνες απέδωσαν ποικίλα και άφθονα ευρήματα, για τα οποία αντλούμε πληροφορίες από τον τόμο «Das Laphrion», ο οποίος εκδόθηκε το 1948 στην Κοπεγχάγη από τους Dyggve και Poulsen, οι οποίοι τον αφιέρωσαν στην «ηρωική πόλη του Μεσολογγίου».

Επιγραφή γραμμένη σε χάλκινο έλασμα που βρέθηκε στον αποθέτη του ιερού. Αναφέρεται σε εδαφική διαμάχη μεταξύ δύο Αιτωλικών οικογενειών, η οποία φαίνεται ότι αποτελούσε σοβαρό κίνδυνο για το Αιτωλικό κράτος ώστε κλήθηκαν δικαστές στο μεγάλο ιερό της πόλης για να την διευθετήσουν. Μάλιστα η απόφαση δεν διατηρήθηκε μόνο στα αρχεία της, αλλά μεταγράφηκε σε χαλκό για να εκτεθεί στο ιερό της Αρτέμιδος - Ξενοκράτειο αρχαιολογικό μουσείο Μεσολογγίου 

 πληροφορίεςhttp://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=18261
ΤείχοςΚαλυδώνας
Η πόλη των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων ήταν τειχισμένη με οχυρωματικό περίβολο μήκους περίπου 2,35 χλμ., που διέτρεχε δύο διαδοχικούς λόφους. Στο βορειότερο και ψηλότερο βρισκόταν η ακρόπολη, η οποία κατελάμβανε το 1/10 της συνολικής έκτασης της πόλης και χωριζόταν από το υπόλοιπο τμήμα της με εσωτερικό διατείχισμα. Σήμερα το τείχος είναι αρκετά κατεστραμμένο και δεν σώζεται στο αρχικό του ύψος, που υπολογίζεται στα 6μ. Ήταν κτισμένο εξολοκλήρου από ντόπιο ψαμμιτικό πέτρωμα, που αφθονεί στην «πετρήεσσα» Καλυδώνα και αποτελείτο από δύο παρειές, εκ των οποίων η εξωτερική ήταν επιμελημένης επεξεργασίας και κτισμένη κατά το ισόδομο σύστημα, ενώ η εσωτερική παρέμενε ακατέργαστη. Το κενό μεταξύ των δύο παρειών του τείχους ήταν γεμάτο με λατύπη και κομμάτια κεραμιδιών, και έφερε στο εσωτερικό ζεύγματα, κάθετους δηλαδή τοίχους που διαιρούσαν το εσωτερικό του σε μικρότερα διαμερίσματα διαστάσεων 4,50-5μ. Το πάχος του κυμαίνεται από 1,50 έως 3μ. Ο περίβολος ενισχυόταν από δέκα πύργους στα σημαντικότερα και πιο ευπρόσβλητα σημεία του, στη βόρεια και ανατολική πλευρά του, όπου εντοπίζονται οι δέκα από αυτούς, καθώς και στις πύλες. Ήταν τετράγωνοι με πλευρά μήκους 6,70 - 6,90μ. και προεξείχαν 3μ. έως 6,60μ. από την εξωτερική όψη του τείχους, και το ύψος τους εκτιμάται στα 12μ. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, η περιοχή της ακρόπολης τειχίστηκε πρώτη, στα τέλη πιθανόν της Αρχαϊκής εποχής (τέλη 6ου αι. π.Χ.). Ο υπόλοιπος περίβολος φαίνεται ότι κατασκευάστηκε γύρω στο 400 π.Χ., ενώ ορισμένα τμήματά του ίσως και λίγο νωρίτερα. Στη χρονολόγηση αυτή συνηγορούν, ο μικρός αριθμός πύργων, η χρήση του έμπλεκτου, αλλά και η πορεία του τείχους που φαίνεται ότι σχεδιάστηκε πριν από τη χρήση του καταπέλτη ως πολιορκητικής μηχανής (399 π.Χ.), με αποτέλεσμα ορισμένα σημεία της πόλης να βρίσκονται σε χαμηλότερο επίπεδο από τις όμορες, εκτός των τειχών, περιοχές. Η είσοδος στο εσωτερικό της οχύρωσης γινόταν από τέσσερις πύλες, που βρίσκονταν από δύο στη δυτική και ανατολική πλευρά αντίστοιχα, ενώ στην τελευταία βρισκόταν και μια πυλίδα. Η Α πύλη, ίσως και πρωιμότερη, βρισκόταν δίπλα στην εμπορική αγορά της πόλης και οδηγούσε προς την κοιλάδα του Εύηνου και το λιμάνι. Η ΝΔ κύρια πύλη ήταν επιβλητικής κατασκευής, ανάλογης της μεγαλοπρέπειας του Λαφρίου, στο οποίο οδηγούσε μέσω της ιεράς οδού.

 πληροφορίεςhttp://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=18261

Θέατρο Καλυδώνας                   Κατά τη διάρκεια εργασιών κατασκευής της εθνικής οδού Αντιρρίου - Ιωαννίνων το έτος 1967, αποκαλύφθηκε τμήμα μνημειακής κατασκευής στη νότια πλαγιά του λόφου του Ιερού της Αρτέμιδος. Σύντομη ανασκαφική έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τον Ευθ. Μαστροκώστα έφερε στο φως «σειρές εδωλίων θεατροειδώς διατεταγμένες σε σχήμα πι», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ανασκαφέας, ο οποίος διατύπωσε την άποψη ότι επρόκειτο για «κοίλο βουλευτηρίου». Οι ανασκαφές που άρχισαν στο θέατρο το 2001 και συνεχίστηκαν το 2002 και 2003 κατέδειξαν την ύπαρξη σκηνικού οικοδομήματος. Επομένως, φαίνεται ότι η αρχαία Καλυδώνα είχε το δικό της θέατρο που βρισκόταν εκτός των τειχών και στην κλιτύ του λοφίσκου, πάνω στον οποίον είχαν εδραιωθεί οι παλαιότατες λατρείες της Αρτέμιδος και του Απόλλωνα. Μέχρι το έτος 2003 είχε αποκαλυφθεί τμήμα του μνημείου και είκοσι έξι σειρές εδωλίων. Ένα νέο πρόγραμμα συνεργασίας της ΛΣΤ΄ ΕΠΚΑ και του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Δανίας που άρχισε το 2011 έχει στόχο την αποκάλυψη ολόκληρου του κοίλου και του σκηνικού οικοδομήματος του θεάτρου. Ακόμα, προβλέπονται στερεωτικές παρεμβάσεις, μερικής εκτάσεως αναστηλώσεις και αποκαταστάσεις και βεβαίως, η ταυτόχρονη μελέτη και δημοσίευση των συμπερασμάτων της έρευνας. Τότε θα δοθούν απαντήσεις σχετικά με τις ιδιαιτερότητες του μνημείου, τις φάσεις κατασκευής, εάν υπάρχουν, αλλά και πιθανόν, παλαιότερη και διαφορετική χρήση του μνημείου. Κατά τις τελευταίες έρευνες εντοπίστηκαν επίσης, τα ακριβή όρια της ορχήστρας του θεάτρου, η οποία είναι τετράπλευρη και έχει διαστάσεις περίπου 16μ. x 14μ. Το σκηνικό οικοδόμημα είναι μακρόστενο ορθογώνιο κτήριο, ελαφρώς μικρότερο σε μήκος από την κατώτερη ευθύγραμμη μακρά πλευρά του κοίλου. Η κύρια σκηνή φέρει τρία ισόχωρα δωμάτια, εκ των οποίων το κεντρικό επικοινωνεί με το προσκήνιο μέσω θυραίου ανοίγματος. Από το προσκήνιο διατηρείται ο στυλοβάτης σε όλο το μήκος του, ο οποίος φέρει θυραία ανοίγματα στα μετακιόνια διαστήματα. Την κιονοστοιχία αποτελούσαν δέκα ιωνικοί ημικίονες με πλευρικές υποδοχές για την ανάρτηση των σκηνικών. Στο εσωτερικό του προσκηνίου υπήρχε δάπεδο, από το οποίο σώθηκαν μερικές πήλινες πλάκες. Οι κίονες του προσκηνίου και οι τοίχοι της σκηνής στήριζαν τον όροφο του σκηνικού οικοδομήματος. Δυτικά και ανατολικά του σκηνικού οικοδομήματος αποκαλύφθηκαν τα όρια της δυτικής και ανατολικής παρόδου. Το όριο της ανατολικής παρόδου αποτελούσε τοίχος του προσκηνίου, ο οποίος είχε λοξή ανοδική πορεία και είναι βέβαιο ότι συγκρατούσε μία επικλινή ανοδική ράμπα, η οποία οδηγούσε στον πρώτο όροφο της σκηνής.

Έως την εικοστή ένατη σειρά η χωρητικότητα του θεάτρου υπολογίζεται ότι ξεπερνά τους 6.000 θεατές. Χωρίς αμφιβολία, το θέατρο της Καλυδώνας είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από τα γειτονικά αιτωλικά θέατρα της Μακύνειας, της Πλευρώνας και των Οινιαδών. Η ανασκαφική έρευνα δεν έχει καταλήξει ακόμα σε οριστικό συμπέρασμα και δεν γνωρίζουμε, εάν υπάρχουν δύο κατασκευαστικές φάσεις του κοίλου, από τις οποίες η νεότερη ίσως να αφορά στη μετασκευή άλλου πρωιμότερου οικοδομήματος διαφορετικού προορισμού, ενδεχομένως ενός μνημειακού υπαίθριου τελεστηρίου ή και βουλευτηρίου, όπως πίστευε ο Ευθ. Μαστροκώστας. Ωστόσο, από τα έως τώρα δεδομένα έχει διαπιστωθεί ότι η χρήση του θεάτρου διαρκεί από τον 4ο αι. π.Χ. και μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους.

	πληροφορίεςhttp://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=18261

τάφος του Λέοντος 

Από ραδιοφωνική εκπομπή του κρατικού ραδιοφώνου , τις παραμονές του πολέμου 1940 

και πριν μπουν οι γερμανοί στην Ελλάδα , με καλεσμένο τον μεγάλο μας αρχαιολόγο

Κώστα Ρωμαίο , που τόσα οφείλει ο τόπος μας αλλά και όλη η Ελλάδα σ' αυτόν ,

μπορέσαμε και βρήκαμε την παρακάτω καταγεγραμμένη ραδιοφωνική συνέντευξή του

σχετικά με την Αρχαία Καλυδώνα , και ειδικότερα για τον τάφο του Λέοντος

που πριν μερικούς μήνες είχε ανακαλυφθεί :

«.... Έναν σπουδαιότατο τάφο - θάλαμο υπόγειο καμαρωτό - έχομε να ιδούμε στην Καλυδώνα ,

την περίφημη στην αρχαιότητα πόλη του Μελέαγρου , δύο ώρες ανατολικά

από το Μεσολόγγι  (μην ξεχνάμε πως ήταν στα τέλη του 1938).

   Παραλείπω για συντομία τη δραματική ιστορία της ανασκαφής του και τις

πρώτες εντυπώσεις , αφού παρόμοιες θα δοκιμάσουμε και τώρα με την νοερή

επίσκεψη του μνημείου.

   Παίρνοντας τον δρόμο απ' το Μποχώρι , το κοντινό χωριό , φθάνουμε μετά από ένα

τέταρτο σ' ένα μεγάλο σύμπλεγμα ερειπίων , κατασκευές χρήσιμες για την λατρεία

του νεκρού , που ήταν αφηρωισμένος κατά 150 π.χ. , σαν να ειπούμε ¨άγιος¨ με

την χριστιανική ονοματολογία.

   Σε μια επιγραφή ονομάζεται ¨Λέων , ήρως και νέος Ηρακλής¨.

Για να κατεβούμε στον τάφο θα πηδήσωμεν πρώτα σ' ένα τετράγωνο άνοιγμα 90

εκατοστά βάθος , και ύστερα κάτω από χτιστή σήραγγα , μετρώντας εννέα σκαλιά ,

θα βρεθούμε μπρος στη θύρα του νεκρικού θαλάμου , τρία μέτρα βαθύτερα.

  Τα δύο θυρόφυλλα είναι λίθινα , βαριά , μα , όμορφα πελεκημένα και στολισμένα

με διακοσμητικά μεγάλα καρφιά , μπορούσαν εύκολα να στρέφουν επάνω σε χ

άλκινες στρόφιγγες , και μάλιστα να κλειδώνουν.

Τα ωραία θυρόφυλλα μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Μουσείο , αλλά ο επισκέπτης θα

αποζημιωθεί με το παραπάνω , αντικρίζοντας δύο θαυμάσιες λίθινες κλίνες , που

σε σχήμα Γ πιάνουν το μεγαλύτερο μέρος του στεγασμένου με κομψή καμάρα θαλάμου.

Βλέπομε σε κάθε κλίνη δύο προσκέφαλα , από ένα στις άκρες  -κλίνη αμφικέφαλος -  με

τόση επιτυχία πελεκημένα , ώστε να ειπείς πως το κεφάλι και τα πόδια δε θα αισθανθούν

εκεί ποτέ τη σκληρή πέτρα , αλλά τη μαλακώτερη βάση για την ανάπαυση.

   Επίσης μαλακό και παχύ φαίνεται το στρώμα κάτω , αντίθετα με την στενώτερη λεία

ταινία , που εικονίζει τον ξύλινο σκελετό του κρεβατιού , στηριγμένου σε θαυμάσια

τορνευτά πόδια.

  Συμπληρωματικό για την όλη εικόνα στέκει κάτω και στη μέση κάθε κλίνης από

ένα υπόβαθρο , που θα βοηθήσει ν' ανεβή ο νυσταγμένος στο κρεβάτι του. Το ένα μάλιστα

απ' αυτά είναι μεγαλύτερο για την κεντρική του θέση και εξαίρετα στολισμένο...

   Μέσα σε λεπτότατη αναδενδράδα αντιμετωπίζουν το ένα τ' άλλο δύο φίδια , δράκοντες ,

φύλακες του τάφου.

Για ποιο λόγο τώρα έγινε η μεγαλότεχνη αυτή απεικόνιση της κλίνης είναι αυτονόητο.

Ο αιώνιος και αδιατάρακτος ύπνος σαν ιδέα και σαν ευχή ανθρώπινη είναι

αδύνατο στην περιοχή των πλαστικών τεχνών καλύτερα να παρασταθεί.

   Πρακτική χρησιμότητα οι δύο κλίνες μέσα στον θάλαμο δεν είχαν άλλη παρά να

κρύψουν μέσα στο εσωτερικό κενό κάτω από το στρώμα τα τεφροδόχα αγγεία του

ήρωα και των συγγενών του...» 

πληροφορία αποhttp://evinochori.gr/%CE%A4%CE%91%CE%A6%CE%9F%CE%A3-%CE%9B%CE%95%CE%9F%CE%9D%CE%A4%CE%9F%CE%A3.php

Πήλινη γυναικεία προτομή θεότητας σχεδόν σε φυσικό μέγεθος  3ος αι π.Χ   Μελέαγρος Ειδώλιο Αρτέμιδος που κρατά τόξο και ελάφι η λαγό 5ος αι π.Χ Φωτογραφία Καραίσκος Τάσος